José Martí


José Martí (d. 28 Ocak 1853, Havana, Küba – ö. 19 Mayıs 1895, Dos Ríos) Küba’nın İspanya’dan bağımsızlık mücadelesinin sembolü haline gelen Kübalı şair ve denemeci, vatansever ve şehittir. Küba’nın özgürlüğü hedefine olan bağlılığı, adının Latin Amerika’da özgürlükle eşanlamlı hale gelmesini sağlamıştır. Bir vatansever olarak Martí, Küba’nın bağımsızlığı için hareketi örgütledi, birleştirdi ve bu uğurda savaş meydanında öldü. Bir yazar olarak, özgür ve birleşik bir Amerika temaları üzerine yazdığı kişisel düzyazıları ve aldatıcı derecede basit, samimi şiirleriyle öne çıktı.

José Martí kimdir

İlk eğitimini Havana’da alan Martí, 15 yaşına geldiğinde birkaç şiir yayınlamış ve 16 yaşında La Patria Libre (“Özgür Anavatan”) adlı bir gazete kurmuştu. Küba’da 1868’de patlak veren devrimci ayaklanma sırasında yurtseverlere sempati duydu ve bu nedenle altı ay ağır çalışma cezasına çarptırıldı ve 1871’de İspanya’ya sürüldü. Orada eğitimine ve yazılarına devam etti. 1874’te Zaragoza Üniversitesi’nden hem yüksek lisans hem de hukuk diploması aldı ve siyasi denemeler yayınladı. Sonraki birkaç yılını Fransa, Meksika ve Guatemala’da yazarak ve ders vererek geçirdi ve 1878’de Küba’ya döndü.

Ancak Martí, devam eden siyasi faaliyetleri nedeniyle 1879’da Küba’dan İspanya’ya sürgün edildi. Oradan Fransa’ya, New York’a ve 1881’de Venezuela’ya giderek Revista Venezolana’yı (“Venezuela Dergisi”) kurdu. Ancak dergisinin politikası Venezüella’nın diktatörü Antonio Guzmán Blanco’yu kışkırttı ve Martí o yıl New York’a döndü ve ara sıra yaptığı seyahatler dışında ölümüne kadar orada kaldı.

Martí gazete makaleleri, şiirler ve denemeler yazmaya ve yayınlamaya devam etti. Buenos Aires’teki La Nación’da düzenli olarak yazdığı köşe yazıları onu Latin Amerika çapında üne kavuşturdu. 1878-1882 yılları arasında özgürlük teması üzerine yazdığı Versos libres (1913; “Özgür Mısralar”) gibi şiirleri derin bir duyarlılık ve özgün bir şiirsel vizyon ortaya koyar. Martí’nin çoğu eleştirmen tarafından İspanyol Amerikan edebiyatına en büyük katkısı olarak kabul edilen denemeleri, İspanyol düzyazısına yenilikler getirmeye ve Amerikan ulusları arasında daha iyi bir anlayış geliştirmeye yardımcı oldu. “Emerson” (1882), “Whitman” (1887), “Nuestra América” (1881; “Bizim Amerika”) ve “Bolívar” (1893) gibi denemelerinde Martí, Latin Amerika ve Amerika Birleşik Devletleri hakkındaki özgün düşüncelerini, halen İspanyol düzyazısının bir modeli olarak kabul edilen son derece kişisel bir üslupla ifade etmiştir. Yazıları örnek yaşamını, nezaketini, özgürlük ve adalet sevgisini ve insan doğasına dair derin anlayışını yansıtmaktadır. Martí’nin yazılarının İngilizce çevirilerinden oluşan derlemeler şunlardır: Inside the Monster: Writings on the United States and American Imperialism (1975), Our America: Writings on Latin America and the Cuban Struggle for Independence (1978) ve On Education (1979)-hepsi Philip Foner tarafından derlenmiştir.

1892’de Martí, kurulmasına yardım ettiği Partido Revolucionario Cubano’nun (“Küba Devrimci Partisi”) delegesi (“delege”; kendisine başkan denmesini reddetti) seçildi. New York’u operasyon merkezi haline getirerek Küba’nın işgali için planlar hazırlamaya başladı. Kübalı devrimci lider Máximo Gómez ve diğer yurttaşlarıyla birlikte 31 Ocak 1895’te Santo Domingo’ya gitmek üzere New York’tan ayrıldı. İşgali başlatmak üzere 11 Nisan’da Küba’ya vardılar. Martí’nin bir ay sonra Oriente eyaletinin Dos Ríos düzlüklerindeki savaşta ölümü, yaşamı boyunca hedeflediği Küba bağımsızlığının gerçekleşmesinden sadece yedi yıl önce oldu.