Marie Curie
Marie Curie (d. 7 Kasım 1867, Varşova, Polonya Kongre Krallığı, Rus İmparatorluğu – ö. 4 Temmuz 1934, Sallanches yakınları, Fransa), radyoaktivite konusundaki çalışmalarıyla ünlü ve iki kez Nobel Ödülü kazanmış Polonya doğumlu Fransız fizikçidir. Henri Becquerel ve kocası Pierre Curie ile birlikte 1903 Nobel Fizik Ödülü’ne layık görülmüştür. Kendisi 1911 Nobel Kimya Ödülü’nün tek sahibiydi. Nobel Ödülü kazanan ilk kadındır ve iki farklı alanda ödül kazanan tek kadındır.
Çocukluğundan itibaren müthiş hafızasıyla dikkat çekti ve 16 yaşında Rus lisesinde orta öğrenimini tamamlayarak altın madalya kazandı. Matematik ve fizik öğretmeni olan babası kötü bir yatırım sonucu birikimlerini kaybettiği için öğretmen olarak çalışmak zorunda kaldı ve aynı zamanda milliyetçi “özgür üniversite ”de gizlice yer alarak kadın işçilere Lehçe kitap okudu. 18 yaşında mürebbiye olarak göreve başladı ve burada mutsuz bir aşk ilişkisi yaşadı. Kazancıyla kız kardeşi Bronisława’nın, Bronisława’nın da daha sonra kendisinin eğitim almasına yardımcı olacağı anlayışıyla, Paris’teki tıp eğitimini finanse edebildi.
Skłodowska 1891’de Paris’e gitti ve artık Marie adını kullanarak Sorbonne’da Paul Appell, Gabriel Lippmann ve Edmond Bouty’nin derslerini takip etmeye başladı. Orada zaten iyi tanınan fizikçiler olan Jean Perrin, Charles Maurain ve Aimé Cotton ile tanıştı. Skłodowska öğrenci evinin çatı katında gecelere kadar çalıştı ve neredeyse ekmek, tereyağı ve çayla yaşadı. 1893’te fizik bilimleri lisansında birinci oldu. Lippmann’ın araştırma laboratuvarında çalışmaya başladı ve 1894’te matematik bilimleri lisansında ikinci oldu. O yılın ilkbaharında Pierre Curie ile tanıştı. Evlilikleri (25 Temmuz 1895), özellikle 1898 yazında polonyumun (Marie tarafından doğduğu toprakların onuruna böyle adlandırılmıştır) ve birkaç ay sonra radyumun keşfi olmak üzere, kısa süre içinde dünya çapında önem taşıyan sonuçlar elde edecek bir ortaklığın başlangıcı oldu. Henri Becquerel’in (daha sonra “radyoaktivite” olarak adlandıracağı) yeni bir olguyu keşfetmesinin (1896) ardından, tez konusu arayan Marie Curie, uranyumda keşfedilen özelliğin başka maddelerde de bulunup bulunmadığını araştırmaya karar verdi. Bunun toryum için de geçerli olduğunu G.C. Schmidt ile aynı zamanda keşfetti. Dikkatini minerallere çevirdiğinde, saf uranyumdan daha üstün olan aktivitesi ancak cevherde çok yüksek aktiviteye sahip bilinmeyen bir maddenin küçük miktarlarda bulunmasıyla açıklanabilen bir mineral olan pitchblende ilgisini çekti. Pierre Curie daha sonra bu sorunu çözmek için giriştiği ve yeni elementler olan polonyum ve radyumun keşfine yol açan çalışmalarda ona katıldı. Pierre Curie kendini esas olarak yeni radyasyonların fiziksel incelemesine adarken, Marie Curie, Pierre Curie’nin öğrencilerinden kimyager André-Louis Debierne’in yardımıyla metalik halde saf radyum elde etmek için mücadele etti. Bu araştırmanın sonuçları üzerine Marie Curie Haziran 1903’te bilim doktorasını aldı ve Pierre ile birlikte Royal Society’nin Davy Madalyası ile ödüllendirildi. Ayrıca 1903 yılında radyoaktivitenin keşfi nedeniyle Nobel Fizik Ödülünü Becquerel ile paylaştılar. Irène ve Ève adlı iki kızının 1897 ve 1904 yıllarında dünyaya gelmesi Marie’nin yoğun bilimsel çalışmalarını kesintiye uğratmadı. Sèvres’deki École Normale Supérieure’de fizik okutmanı olarak atandı (1900) ve burada deneysel gösterilere dayalı bir öğretim yöntemini tanıttı. Aralık 1904’te Pierre Curie’nin yönettiği laboratuvara baş asistan olarak atandı.
Pierre Curie’nin ani ölümü (19 Nisan 1906) Marie Curie için acı bir darbe oldu, ama aynı zamanda kariyerinde belirleyici bir dönüm noktasıydı: bundan böyle tüm enerjisini, üstlendikleri bilimsel çalışmaları tek başına tamamlamaya adayacaktı. 13 Mayıs 1906’da kocasının ölümü üzerine boş kalan profesörlüğe atandı; Sorbonne’da ders veren ilk kadın oldu. 1908’de unvanlı profesör oldu ve 1910’da radyoaktivite üzerine temel incelemesi yayımlandı. 1911’de saf radyumun izolasyonu nedeniyle Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldü. 1914 yılında Paris Üniversitesi’ndeki Radyum Enstitüsü’nün (Institut du Radium) laboratuvarlarının inşasının tamamlandığını gördü.
Marie Curie, I. Dünya Savaşı boyunca kızı Irène’in de yardımıyla kendini X-radyografisinin kullanımını geliştirmeye adadı. 1918’de Irène’in de kadrosuna katıldığı Radyum Enstitüsü ciddi bir şekilde çalışmaya başladı ve nükleer fizik ve kimya için evrensel bir merkez haline gelecekti. Marie Curie, artık şöhretinin en üst noktasında ve 1922’den itibaren Tıp Akademisi üyesi olarak, araştırmalarını radyoaktif maddelerin kimyası ve bu maddelerin tıbbi uygulamalarının incelenmesine adadı.
1921 yılında Marie Curie, iki kızının eşliğinde Amerika Birleşik Devletleri’ne zafer dolu bir yolculuk yaptı ve burada Başkan Warren G. Harding kendisine Amerikalı kadınlar arasında yapılan bir koleksiyon sonucunda satın alınan bir gram radyum hediye etti. Özellikle Belçika, Brezilya, İspanya ve Çekoslovakya’da konferanslar verdi. Milletler Cemiyeti Konseyi tarafından Uluslararası Entelektüel İşbirliği Komisyonu üyeliğine getirildi. Ayrıca, Paris’teki Curie Vakfı’nın gelişimini ve 1932’de Varşova’da kız kardeşi Bronisława’nın müdürü olduğu Radyum Enstitüsü’nün açılışını görmekten memnuniyet duydu.
Marie Curie’nin olağanüstü başarılarından biri, sadece hastalıkları tedavi etmek için değil, aynı zamanda nükleer fizik araştırmaları için de yoğun radyoaktif kaynak biriktirme ihtiyacını anlamış olmasıdır; sonuçta ortaya çıkan stok, 1930’dan sonra parçacık hızlandırıcıları ortaya çıkana kadar rakipsiz bir araç olmuştur. Paris’teki Radyum Enstitüsü’nde birkaç yıl boyunca radyum D ve polonyumun biriktiği 1,5 gramlık bir radyum stokunun varlığı, 1930’lu yıllarda yapılan deneylerin ve özellikle de Irène Curie’nin 1926’da evlendiği Frédéric Joliot ile birlikte gerçekleştirdiği deneylerin başarısına belirleyici bir katkıda bulundu (bkz. Joliot-Curie, Frédéric ve Irène). Bu çalışmalar, Sir James Chadwick’in nötronu keşfetmesine ve özellikle de 1934 yılında Irène ve Frédéric Joliot-Curie’nin yapay radyoaktiviteyi keşfetmesine zemin hazırlamıştır. Bu keşiften birkaç ay sonra Marie Curie, radyasyonun etkisiyle ortaya çıkan aplastik anemi sonucu hayatını kaybetti. Fiziğe katkısı, sadece kendisine iki Nobel Ödülü verilmesiyle önemi ortaya konan kendi çalışmalarıyla değil, sonraki nesil nükleer fizikçiler ve kimyacılar üzerindeki etkisi nedeniyle de çok büyük olmuştur. Marie Curie, Irène Joliot-Curie ile birlikte Encyclopædia Britannica’nın 13. baskısı (1926) için radyum maddesini yazmıştır.
1995 yılında Marie Curie’nin külleri Paris’teki Panthéon’a gömüldü; kendi başarılarından dolayı bu onura layık görülen ilk kadın oldu. Radyum Enstitüsü’nün Curie Pavyonu’ndaki ofisi ve laboratuvarı Curie Müzesi olarak korunmaktadır.
