Chaco Kanyonu: Ses ile Topluluk Düzeni
Arkeologlar, M.S. 9. ve 11. yüzyıllar arasında ABD Güneybatısında yaşayan yerli topluluklarda konç kabuklarıyla yapılan trompetlerin işlevini araştırdı ve bu seslerin, Kolomb öncesi Pueblo topluluklarının yapısında anahtar rol oynadığını belirtti. Eski Pueblo dünyasının merkezi, New Mexico’nun kuzeybatısında yer alan Chaco Kanyonu’ydu. M.S. 850-1150 yılları arasında yerleşim gören bu alan, çevresinde daha küçük Chaco topluluklarıyla çevriliydi ve her biri büyük bir evin etrafında organize olmuştu.
Chaco Kanyonu’nda gömü yerlerinde bulunan konç kabuklarının kaynağı, yaklaşık 1000 kilometre uzaklıktaydı. Günümüzde bu kabuklar, çağdaş Pueblo ritüellerinde kullanılmakta olup, bu durum eski Chaco toplumu için de aynı derecede önemli olabileceğini düşündürüyor. Daha önce yapılan araştırmalar, sesin Chaco Kanyonu’ndaki ritüel etkinliklerin ayrılmaz bir parçası olduğunu gösterse de, kanyon dışındaki toplulukların da işitsel deneyimlere aynı önemi verip vermediği bilinmiyordu.
Binghamton Üniversitesi’nden baş yazar Profesör Ruth Van Dyke, “Chaco Kanyonu’nun etrafında 100’den fazla az incelenmiş büyük ev topluluğu bulunuyor. Bu çalışma ile, Chaco Kanyonu ile bu büyük ev toplulukları arasında benzer ilişkiler olup olmadığını ve manzara, topluluk düzeni ve ses arasındaki bağları anlamaya çalıştık,” dedi. Bunu belirlemek için Profesör Van Dyke ve ABD’deki birkaç kurumdan oluşan araştırma ekibi, ortak yazar K.E. Primeau tarafından geliştirilen “Ses Yayılım Analizi” modelini kullandı. Bu model, bir büyük evde konç kabuğu trompeti çalındığında sesin manzaradaki diğer özelliklere göre nasıl yayıldığını dijital olarak modellemek amacıyla geliştirildi. Sonuçlar Antiquity dergisinde yayınlandı. Araştırma ekibi, beş farklı Chaco topluluğunda konç kabuğu sesinin büyük evlerde çalınması durumunda, bu sesin tüm yerleşim alanlarına ulaşıp ulaşmayacağını hesaplamak için Ses Yayılım Analizi’ni kullandı. Elde edilen bulgular, büyük evlerin merkezinden üflenen bir konç kabuğu trompetinin sesinin, çevredeki yerleşim alanlarının neredeyse tamamına ulaştığını gösterdi.
Bu sonuçlar, eski Pueblo halklarının arazi kullanımı ve topluluk yapılarını trompet seslerinin duyulabileceği alanlara göre düzenlemiş olabileceğini ortaya koyuyor. Seslerin dini törenler gibi toplu etkinliklerde bir sinyal olarak kullanılmış olabileceği düşünülüyor. Profesör Van Dyke, “Bu, Orta Çağ’da bir kilise çanının topluluğu ayine çağırmasına benziyor,” diyerek bulgularını özetledi.
Bu araştırma aynı zamanda Chaco miras alanlarının nasıl korunması gerektiğine dair yeni bir bakış açısı sunuyor. Profesör Van Dyke, “Ses manzaraları, geçmişte yaşanan deneyimlerin, manzaraların ve çevrelerin anlamlı boyutlarıydı ve eski dünyada sosyal etkileşimlerin önemli bir parçasını oluşturuyordu. Arkeolojik ve miras alanlarının yönetimi, işitsel ortamları da dikkate almalı,” ifadelerini kullandı.
Daha fazla bilgi: Ruth M. Van Dyke et al, Seashells and sound waves: modelling soundscapes in Chacoan great-house communities, Antiquity (2024). DOI: 10.15184/aqy.2024.54
