Pablo Neruda

Pablo Neruda (d. 12 Temmuz 1904, Parral, Şili – ö. 23 Eylül 1973, Santiago) 1971 yılında Nobel Edebiyat Ödülü ‘ne layık görülen Şilili şair, diplomat ve siyasetçidir. Belki de 20. yüzyılın en önemli Latin Amerikalı şairidir.

Erken yaşamı ve aşk şiirleri

Neruda bir demiryolu işçisi olan José del Carmen Reyes ile Rosa Basoalto’nun oğluydu. Annesi doğumundan bir ay sonra öldü ve iki yıl sonra aile Şili’nin daha güneyinde küçük bir kasaba olan Temuco’ya taşındı ve babası burada yeniden evlendi. Neruda 10 yaşında şiir yazmaya başlayan erken gelişmiş bir çocuktu. Babası onu yazmaktan vazgeçirmeye çalıştı ve şiirlerini hiç önemsemedi, muhtemelen bu yüzden genç şair 1946’da yasal olarak benimsediği Pablo Neruda takma adıyla yayın yapmaya başladı. 1910’da Temuco Erkek Okulu’na girdi ve 1920’de orta öğrenimini burada tamamladı. Uzun boylu, utangaç ve yalnız olan Neruda durmaksızın okuyor ve Temuco Kız Okulu’nun müdürü, kendisi de daha sonra Nobel ödülü alacak yetenekli bir şair olan Gabriela Mistral tarafından teşvik ediliyordu.

Neruda şiirlerini önce yerel gazetelerde, daha sonra da Şili’nin başkenti Santiago’da yayımlanan dergilerde yayımladı. 1921 yılında eğitimine devam etmek ve Fransızca öğretmeni olmak için Santiago’ya taşındı. Orada yalnızlığı ve açlığı deneyimledi ve bohem bir yaşam tarzı benimsedi. İlk şiir kitabı Crepusculario 1923’te yayımlandı. İnce ve zarif şiirler, Sembolist şiir geleneğine, daha doğrusu onun İspanyol versiyonu olan Modernismo’ya uygundu. İkinci kitabı Veinte poemas de amor y una canción desesperada (1924; Yirmi Aşk Şiiri ve Bir Umutsuzluk Şarkısı) mutsuz bir aşk ilişkisinden esinlenmiştir. Kısa sürede büyük başarı kazandı ve hâlâ Neruda’nın en popüler kitaplarından biri. Yirmi Aşk Şiiri’ndeki şiirler güçlü, dokunaklı ve dolaysızdır, ancak imgeleri ve metaforları incelikli ve çok orijinaldir. Şiirler genç, tutkulu, mutsuz aşkı belki de uzun Romantik gelenekteki herhangi bir şiir kitabından daha iyi ifade ediyor.

Neruda, 20 yaşındayken yayımlanmış iki kitabıyla Şili’nin en tanınmış şairlerinden biri haline gelmişti bile. Fransızca eğitimini bıraktı ve kendini tamamen şiire adamaya başladı. Arka arkaya üç kitabı daha çıktı: Tentativa del hombre infinito (1926; ” Sonsuz İnsanın Denemesi”); Tomás Lago ile birlikte yazdığı Anillos (1926; “Halkalar”); ve El hondero entusiasta (1933; “Hevesli Sapan Atıcısı”). Yine de şiirleri düzenli bir gelir kaynağı değildi, bu yüzden çeşitli dillerden aceleyle çeviriler yaptı ve dergi ve gazete makaleleri yayınladı. Neruda’nın geleceği düzenli bir iş olmadan belirsiz görünüyordu, bu yüzden kendisini Burma ‘daki Rangoon ‘a (şimdi Yangôn, Myanmar) fahri konsolos olarak atatmayı başardı. Sonraki beş yıl boyunca ülkesini Asya’da temsil etti. Ancak fahri konsolos olarak maaş almadığı için yoksulluk içinde yaşamaya devam etti ve yalnızlık ona eziyet etti.

Neruda Rangoon’dan Seylan ‘daki (şimdiki Sri Lanka) Kolombo ‘ya taşındı. Kadim kültürlerin mirasçısı olan ancak yoksulluk, sömürge yönetimi ve siyasi baskılar nedeniyle ezilen Güney Asyalı kitlelerle giderek daha fazla özdeşleşmeye başladı. Asya’da geçirdiği bu yıllarda Residencia en la tierra, 1925-1931 (1933; Yeryüzünde İkamet) adlı kitabını yazdı. Bu kitapta Neruda, Yirmi Aşk Şiiri’nin berrak, geleneksel lirizminin ötesine geçerek, son derece kişiselleştirilmiş bir şiir tekniği yaratmak için normal sözdizimi, kafiye ve dörtlük düzenini terk eder. Kişisel ve kolektif ıstırabı, Sürrealizm’den esinlenen şifreli, zor bir üslupla kaydettiği parçalanma, kaos, çürüme ve ölümün kabus gibi vizyonlarına yol açar. Bu şaşırtıcı ve gizemli şiirler, modern bir cehenneme inişe dair sundukları güçlü ve hayranlık uyandırıcı vizyonla okuyucuyu hem cezbeder hem de iter.

1930’da Neruda, o zamanlar Hollanda Doğu Hint Adaları’nın (şimdiki Endonezya) başkenti olan Batavia’ya (modern Jakarta) konsolos olarak atandı. Orada Hollandalı bir kadın olan Maria Antonieta Hagenaar’a aşık oldu ve onunla evlendi. Neruda 1932’de Şili’ye döndü, ancak hala şiirlerinden geçimini sağlayamıyordu. 1933 yılında Arjantin’in Buenos Aires kentine Şili konsolosu olarak atandı. Orada, o sırada Arjantin’de seyahat etmekte olan ve Neruda’nın şiirinin coşkulu bir savunucusu ve yakın arkadaşı olacak olan İspanyol şair Federico García Lorca ile tanıştı.

Komünizm ve şiir

Neruda 1934’te İspanya’nın Barselona kentine konsolos olarak atandı ve kısa süre sonra Madrid’deki konsolosluğa transfer oldu. García Lorca’nın kendisini tanıtmasının ardından buradaki başarısı anlık oldu. Neruda’nın yeni arkadaşları, özellikle de Rafael Alberti ve Miguel Hernández, radikal siyaset ve Komünist Parti ile ilgiliydi. Neruda onların siyasi inançlarını paylaştı ve komünizme daha da yaklaştı. Bu arada evliliği de çatırdamaya başlamıştı. Eşiyle 1936’da ayrıldılar ve Neruda, 1950’lerin başındaki boşanmalarına kadar ikinci eşi olacak genç bir Arjantinli kadınla, Delia del Carril ile tanıştı.

Residencia şiirlerinin Residencia en la tierra, 1925-35 başlıklı genişletilmiş ikinci baskısı 1935 yılında iki cilt halinde yayımlandı. Bu baskıda Neruda, yeni toplumsal kaygılarını okuyucuya daha iyi iletebilmek için daha dışa dönük bir bakış açısı ve daha açık, daha erişilebilir bir üslup benimseyerek ilk Residencia cildinin son derece kişisel, çoğu zaman hermetik şiirinden uzaklaşmaya başlar. Ancak bu şiirsel gelişim çizgisi, 1936’da İspanya İç Savaşı ‘nın patlak vermesiyle aniden kesintiye uğradı. García Lorca Milliyetçiler tarafından idam edilirken ve Alberti ile Hernández cephede savaşırken, Neruda para toplamak ve Cumhuriyetçilere destek seferber etmek için İspanya’ya girip çıktı. Onlarla dayanışma duygularını ifade etmek için España en el corazón ‘u (1937; Kalbimdeki İspanya) yazdı. Kitap, cephe yakınlarında derme çatma baskı makineleriyle çalışan Cumhuriyetçi birlikler tarafından basıldı.

1937’de Neruda Şili’ye döndü ve ülkesinin siyasi yaşamına girdi, konferanslar ve şiir dinletileri verirken aynı zamanda Cumhuriyetçi İspanya’yı ve Şili’nin yeni merkez-sol hükümetini savundu. 1939’da Paris’e özel konsolos olarak atandı ve burada Fransa’ya kaçan birçok mağlup İspanyol Cumhuriyetçisinin Şili’ye göçünü denetledi. 1940 yılında Şili’nin Meksika’daki başkonsolosu olarak göreve başladı. Aynı zamanda en önemli eserlerinden biri haline gelecek olan, tarihsel ve epik tonlar taşıyan uzun şiiri Canto general (1950; “Genel Şarkı,” İng. trans. Canto general) üzerinde çalışmaya başladı. Neruda 1943’te Peru’ya yaptığı bir gezi sırasında antik İnka kenti Machu Picchu’ya tırmandı. Bu muhteşem harabenin görüntüsünün uyandırdığı güçlü duygular, en iyi şiirlerinden biri olan Alturas de Mac chu Picchu’ya (1943; Macchu Picchu’nun Tepeleri) ilham verdi. Kolomb öncesi uygarlığın bu güçlü kutlaması, Canto general’in merkezi haline gelecektir.

Bu arada Neruda kendi ülkesinde çarpıcı bir tersine dönüş yaşadı. 1943’te Şili’ye dönmüş, 1945’te senatör seçilmiş ve Komünist Parti’ye katılmıştı. Solcu aday Gabriel González Videla için 1946 seçimlerinde kampanya yürüttü, ancak iki yıl sonra Başkan Videla’nın sağa döndüğünü gördü. İhanete uğradığını hisseden Neruda, Videla’yı eleştiren bir açık mektup yayınladı; bunun sonucunda Senato’dan atıldı ve tutuklanmamak için saklanmaya başladı. Şubat 1948’de Şili’den ayrıldı ve heybesinde Canto general ‘in el yazması ile gece at sırtında And Dağları ‘nı geçti.

Neruda sürgündeyken Sovyetler Birliği, Polonya, Macaristan ve Meksika’yı ziyaret etti. Meksika’da, ilk kez 1946’da karşılaştığı Şilili kadın Matilde Urrutia ile yeniden tanıştı. Evlilikleri Neruda’nın hayatının sonuna kadar sürecek ve Neruda 20. yüzyılın en tutkulu İspanyol aşk şiirlerinden bazılarına ilham kaynağı olacaktı. Neruda’nın Residencia döngüsünün üçüncü cildi Tercera residencia, 1935-45 (1947; “Üçüncü İkamet”), benmerkezci kaygıları reddetmesini ve sol ideolojik kaygıları açıkça benimsemesini tamamladı. Komünist siyasi inançları Canto general’de doruk noktasına ulaşır. Bu epik şiir, Latin Amerika’nın florasını, faunasını ve tarihini, özellikle de İspanyol egemenliğinden kurtuluş savaşlarını ve halklarının özgürlük ve sosyal adalet elde etmek için devam eden mücadelesini kutlar. Bununla birlikte, o dönemde iktidarda olan kanlı Sovyet diktatörü Joseph Stalin’i de kutlar.

Pablo Neruda’nın sonraki yılları

1952’de Şili ‘deki siyasi durum bir kez daha elverişli hale geldi ve Neruda evine dönebildi. O zamana kadar eserleri birçok dile çevrilmişti. Zengin ve ünlü olan Neruda, Isla Negra’da Pasifik Okyanusu’na bakan bir ev inşa etti ve Santiago ve Valparaíso’da da evler tuttu. Avrupa, Küba ve Çin’de seyahat ederken Neruda aralıksız yazma ve hummalı bir yaratma dönemine girdi. En önemli eserlerinden biri olan Odas elementales(Elemental Odes) 1954 yılında yayımlandı. Yeni bir şiirsel tarzda -basit, doğrudan, kesin ve mizahi- yazılmış olan bu şiirler gündelik nesnelerin, durumların ve varlıkların betimlemelerini içeriyordu (örneğin, “Soğana Övgü” ve “Kediye Övgü”). Odas elementales ‘teki şiirlerin çoğu geniş çapta antolojilerde yer almıştır. Neruda’nın bu yıllardaki şiirsel üretimi, uluslararası ünü ve kişisel mutluluğu tarafından teşvik edildi; 1958 ile 1973’teki ölümü arasında 20 kitabı çıktı ve ölümünden sonra 8 kitabı daha yayınlandı. Confieso que he vivido (1974; Anılar) adlı anı kitabında Neruda, anılar, yorumlar ve anekdotlar aracılığıyla hayatını özetledi.

Neruda 1969’da solcu aday Salvador Allende için kampanya yürüttü ve Allende Şili başkanı seçildikten sonra kendisini Fransa’ya büyükelçi olarak atadı. Fransa’da prostat kanserine yakalanan Neruda, 1971 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görüldüğünü öğrendi. Ödülünü almak için Stockholm’e gittikten sonra yatalak halde Şili’ye döndü. Arkadaşı Allende’den sadece birkaç gün daha uzun yaşadı, Allende 11 Eylül’de sağcı bir askeri darbe sırasında kendini öldürmüştü.

Neruda’nın ölüm nedeni konusunda, kalıntıları üzerinde yapılan çeşitli çalışmaların kesin olarak çözemediği tartışmalar olmuştur. Bu çalışmalar ölüm belgesinde belirtilen ölüm nedenini (kansere bağlı ölüm) büyük ölçüde reddetmiş olsa da, bazıları Allende’den iktidarı ele geçiren Augusto Pinochet’ye karşı çıktığı için zehirlendiğini savunmuştur.

Miras

Neruda’nın şiirleri o kadar zengin ve çeşitlidir ki, sınıflandırmaya ya da kolay bir özete meydan okur. Ancak dört ana doğrultuda gelişmiştir. Gençliğinde yazdığı Yirmi Aşk Şiiri ve olgunluk dönemindeki Los versos del Capitán (1952; Kaptanın Dizeleri) gibi aşk şiirleri şefkatli, melankolik, duygusal ve tutkuludur. Residencia en la tierra gibi “maddi” şiirlerde yalnızlık ve depresyon yazarı karanlık, şeytani güçlerin yeraltı dünyasına çeker. Epik şiiri en iyi şekilde, Latin Amerika ‘nın geçmişini ve bugününü ve ezilen ve ezilmiş kitlelerin özgürlük mücadelesini yeniden yorumlamaya yönelik Whitmanvari bir girişim olan Canto general ile temsil edilir. Ve son olarak Neruda’nın Odas elementales’te olduğu gibi sıradan, gündelik nesnelerin, hayvanların ve bitkilerin şiiri vardır. Bu dört eğilim Neruda’nın kişiliğinin dört yönüne karşılık gelir: tutkulu aşk hayatı; Asya’da konsolos olarak görev yaparken yaşadığı kâbuslar ve depresyon; siyasi bir davaya olan bağlılığı; ve günlük yaşamın ayrıntılarına her zaman gösterdiği ilgi, insan eliyle yapılan veya yetiştirilen şeylere duyduğu sevgi. Libro de las preguntas (1974; Sorular Kitabı) gibi diğer kitaplarının çoğu, insanlığın bugünü ve geleceği hakkında felsefi ve tuhaf soruları yansıtır. Neruda, 20. yüzyılda İspanyolca yazan en özgün ve üretken şairlerden biriydi, ancak bir bütün olarak üretiminin çeşitliliğine rağmen, kitaplarının her biri stil ve amaç birliğine sahiptir.

Neruda’nın çalışmaları Obras completas (1973; 4. baskı genişletilmiş, 3 cilt) adlı kitapta toplanmıştır. Eserlerinin çoğu çeşitli İngilizce çevirilerde mevcuttur. Dört temel eser şunlardır: W.S. Merwin tarafından çevrilen Twenty Love Poems and a Song of Despair(1969, yeniden basım 1993); Angel Flores tarafından çevrilen Residence on Earth, and Other Poems (1946, yeniden basım 1976); Jack Schmitt tarafından çevrilen Canto general(1991); ve Carlos Lozano tarafından çevrilen Elementary Odes of Pablo Neruda(1961). All the Odes (2013) Neruda’nın tüm kasidelerini hem orijinal İspanyolca hem de İngilizce çevirileriyle bir araya getirmiştir. Sonra Geri Gel: The Lost Neruda (2016), Neruda’nın arşivlerinde bulunan ve daha önce yayımlanmamış 21 şiirini İspanyolca ve İngilizce olarak bir araya getirmiştir.