ABD Tarihinde On Yılı Belirleyen 26 Olay

Tarihi on yıllara bölmek, olayların akışını ve önemini anlamaya çalışmanın keyfi ama bazen çok faydalı bir yoludur. Belirli bir on yılın anlaşılması için tek bir olayı çok önemli olarak tanımlamaya çalışmak daha da keyfi olabilir. Bu kesinlikle özneldir. Bununla birlikte, bu girişim en azından tartışma için bir katalizör olabilir. Aşağıda, ülkenin kuruluşundan bu yana Amerika Birleşik Devletleri tarihinde on yılı belirleyen anları tanımlamaya yönelik bir girişim yer almaktadır.

1770: Bağımsızlık Bildirgesi (1776)
Bağımsızlık Bildirgesi’nin (1776) 1770’lerde yaşanan gelişmelerdeki merkezi önemi aşikârdır. Boston Çay Partisi’nden “dünyanın duyduğu silah sesine”, Washington’un Delaware Nehri’ni geçişinden Valley Forge kışına kadar Amerikan Devrimi’nin özgürlük arayışı, büyük Amerikan demokrasi deneyinin kurucu belgesiyle anlam kazanmıştır.

1780: Amerika Birleşik Devletleri Anayasası (1787)
Savaşın kazanılması, bağımsızlığın güvence altına alınması ve Konfederasyon Maddelerinin yetersiz kalması üzerine Kurucu Atalar, yeni ülkenin yönetileceği yasayı, bakış açısına göre ya değişen koşullara göre evrim geçirmesi ya da Kurucuların “asıl niyetine” bağlı kalacak şekilde katı bir şekilde yorumlanması gereken, zarif bir şekilde hazırlanmış Anayasa’da ortaya koydular.

1790: Viski İsyanı (1794)
Yeni ülke kendi ayakları üzerinde durmaya başladığında, ABD Başkanı George Washington 1794 yılında, Hazine Bakanı Alexander Hamilton tarafından ulusal borç için para toplamak ve ulusal hükümetin gücünü göstermek amacıyla konulan içki vergisini ödemeyi reddeden vatandaşların ayaklanması olan Viski İsyanı’nı bastırmak üzere batı Pennsylvania’ya asker gönderdi. Federalistler ulusal otoritenin zaferini alkışlarken, Thomas Jefferson’ın Cumhuriyetçi (daha sonra Demokratik-Cumhuriyetçi) Parti üyeleri hükümetin aşırıya kaçması olarak gördükleri bu durum karşısında dehşete düştüler. İki yüzyıldan fazla bir süre sonra isimler ve yüzler değişti, ancak hikaye devam ediyor.

1800: Louisiana Satın Alımı (1803)
Batı Mississippi Nehri havzasını oluşturan devasa toprak parçası (800.000 mil kareden fazla) olan Louisiana Bölgesi, Fransız sömürge yönetiminden İspanyol sömürge yönetimine ve ardından ABD Başkanı Thomas Jefferson 1803 yılında Napolyon’dan yaklaşık 27 milyon dolarlık nihai bir bedel karşılığında koparmadan önce tekrar Fransızlara geçti. Louisiana, Missouri, Arkansas, Iowa, Kuzey Dakota, Güney Dakota, Nebraska ve Oklahoma eyaletleri ile Kansas, Colorado, Wyoming, Montana ve Minnesota’nın büyük bir kısmı bu topraklardan çıkarıldı. Louisiana’nın satın alınmasıyla elde edilen toprakları keşfetmek Lewis ve Clark’a iki yıl boyunca yapacak bir şeyler verdi.

1810: New Orleans Savaşı (1815)
8 Ocak 1815’te Andrew Jackson komutasındaki ayak takımı bir ordu, 1812 Savaşı aslında çoktan sona ermiş olmasına rağmen, New Orleans Savaşı’nda İngiliz kuvvetlerini kesin bir yenilgiye uğrattı. Ghent Antlaşması’nın (24 Aralık 1814) haberi henüz savaşan taraflara ulaşmamıştı. Amerikan zaferi geleceğin başkanı Jackson’ı ulusal bir figür haline getirdi ve ABD’nin savaşı kazandığına dair yaygın algıya katkıda bulundu, ancak gerçekte çatışma fiilen bir beraberlikti ve buna neden olan sorunlar büyük ölçüde çözülmemişti.

1820: Monroe Doktrini (1823)
ABD Başkanı James Monroe 1823 yılında, on yıllar sonra Monroe Doktrini olarak adlandırılacak olan bir dizi ilkeyi dile getirdiğinde, Amerikan refahı ve izolasyonizm dönemi olan İyi Duygular Dönemi (kabaca 1815-25) tüm hızıyla devam ediyordu. Bu politikaya göre, ABD Avrupa’nın işlerine karışmayacaktı ama aynı şekilde Avrupa’nın Amerika kıtasında daha fazla kolonileşmesine ya da Avrupa’nın Amerikan yarımküresindeki hükümetlere müdahalesine de müsamaha göstermeyecekti. O dönemde ABD’nin bu havasını destekleyecek güce sahip olup olmadığı tartışmalıdır, ancak daha sonra bir dünya gücü olarak “etki alanında” doktrinin geniş bir yorumunu uygulayacaktır.

1830: Sıradan İnsan Çağı (1829-37)
1829’dan 1837’ye kadar ABD başkanlığı yapan Andrew Jackson’ın Halkın Çağı’nı başlattığı söylenir. Ancak oy hakkı mülk sahibi erkeklerin ötesine geniş ölçüde yayılmış olsa da, bu Jackson’ın çabalarının bir sonucu değildi. Halk demokrasisinin savunucusu ve halk adamı imajını özenle yaymasına rağmen, kendisini varlıklılardan çok varlıklılarla, borçlulardan çok alacaklılarla aynı hizaya getirme olasılığı çok daha yüksekti. Jackson demokrasisi sokaktaki insan için iyi bir oyundan bahsediyor ama çok az şey sunuyordu.

1840: Guadalupe Hidalgo Antlaşması (1848)
2 Şubat 1848’de imzalanan Guadalupe Hidalgo Antlaşması, Meksika-Amerika Savaşı’nı (1846-48) sona erdirdi ve eskiden Meksika toprağı olan 525.000 mil karelik alanı ABD topraklarına katarak Başkan James K. Polk tarafından savunulan Birleşik Devletler’in Manifest Kaderi’ni görünüşte yerine getirdi.

1850: Dred Scott Kararı (1857)
1850’li yıllar, Kuzey-Güney gerilimini geçici olarak önleyen 1850 Uzlaşması’ndan, gerilimi tırmandıran John Brown’ın Harpers Ferry Baskını’na kadar Amerikan İç Savaşı’nın habercileri ile doluydu. ABD Yüksek Mahkemesi’nin Dred Scott kararı, giderek kutuplaşan bir ülkede kölelik karşıtlarının öfkesini körükleyerek 1860 yılında Abraham Lincoln’ün başkan seçilmesine zemin hazırlamış ve nihayetinde ayrılma ve savaşın fitilini ateşlemiştir.

1860: Gettysburg Savaşı (1863)
Özgürlük Bildirgesi’nin yayınlandığı Temmuz 1863’te, Pennsylvania’nın küçük kavşak kasabası Gettysburg’da, Robert E. Lee’nin işgalci Kuzey Virginia Ordusu, Konfederasyon’un ve onun “kendine özgü kurumunun” kaderini belirleyecek kadar yıkıcı bir yenilgiye uğradı. İki yıl içinde savaş sona erdi ve on yıl sona ermeden Güney, Yeniden Yapılanma tarafından geçici olarak dönüştürüldü.

1870: Küçük Bighorn Savaşı (1876)
Ülke yıldönümünü Philadelphia Centennial Exposition’da kutlarken, 25 Haziran 1876’da Yarbay George Armstrong Custer komutasındaki 7. Süvari Birliği, Little Bighorn Savaşı’nda Oturan Boğa liderliğindeki Lakota ve Kuzey Cheyenne savaşçıları tarafından yenilgiye uğratıldı. Kuzey Ova halkı için ABD yayılmacılığına karşı büyük bir zafer olsa da, bu savaş Batı’daki Kızılderili egemenliğinin sonunun başlangıcı oldu.

1880: Haymarket Olayı (1886)
XIX. yüzyılın sonlarındaki Yaldızlı Çağ’da endüstriyel faaliyetlerin patlamasını ve şirketlerin büyümesini yöneten “soyguncu baronların” servet yoğunlaştırıcı uygulamalarına, Emek Şövalyeleri’nin önderlik ettiği örgütlü emeğin yükselişiyle karşılık verildi. Ancak, 1886 yılında gerçekleştirilen yaklaşık 1.600 grevden biriyle ilgili bir protesto toplantısı, Chicago’daki Haymarket Ayaklanması’nda yedi polisin ölümüne neden olan bir bombanın patlamasıyla kesintiye uğradığında, birçok kişi şiddeti yüzyılın başına kadar düşüşe geçen örgütlü emeği suçladı.

1890: Plessy v. Ferguson (1896)
1870’lerde Yeniden Yapılanmanın sona ermesiyle birlikte, Jim Crow yasalarının yürürlüğe girmesi Güney’de ırk ayrımcılığını güçlendirdi. ABD Yüksek Mahkemesi, Mayıs 1896’da Plessy v. Ferguson davasında verdiği 7-1’lik kararla, Afrikalı Amerikalılar ve beyazlar için ayrı ve sözde eşit kamu tesisleri ve hizmetleri yoluyla ırk ayrımını sağlamak için tasarlanmış yasalara anayasal yaptırım sağladı ve böylece 1950’lere kadar sürecek olan kontrol edici bir yargı içtihadı sağladı.

1900: Kuzey Menkul Kıymetlerinin Dağılması (1902-04)
1902’de ABD Başkanı Theodore Roosevelt, devasa bir demiryolu holdingi olan Northern Securities Company’nin (1904’te ABD Yüksek Mahkemesi’nin kararıyla) dağılmasına yol açan bir dava açmak için neredeyse feshedilmiş olan Sherman Antitröst Yasası’nı yeniden canlandırarak dev şirket tröstlerinin muazzam ekonomik ve siyasi gücünü engellemeye yönelik İlerici hedefini takip etti. Roosevelt, sonraki yedi yıl boyunca 43 büyük şirkete karşı daha dava açarak bu “güven kırma” politikasını sürdürdü.

1910: Lusitania’nın Batışı (1915)
I. Dünya Savaşı Avrupa’da şiddetlenirken, ABD Başkanı Woodrow Wilson da dahil olmak üzere Amerikalıların çoğu savaşa dahil olmamakta kararlıydı ve tarafsızlıklarını koruyorlardı, ancak ABD ekonomisi Müttefiklere gıda, hammadde, silah ve mühimmat tedarik etmekten büyük fayda sağlamıştı. Silahsız İngiliz okyanus gemisi Lusitania’nın 7 Mayıs 1915’te bir Alman denizaltısı tarafından batırılması (diğerlerinin yanı sıra 128 Amerikalının ölümüne neden oldu), ABD’yi Müttefiklerin yanında savaşa katılmaya diğer tüm olaylardan daha fazla teşvik etti. ABD, izolasyonizmini geride bırakarak küresel bir süper güç haline geldi, ancak on yılın sonunda yeni kurulan Milletler Cemiyeti üyeliğinden geri adım atacaktı.

1920: Borsa Çöküşü (1929)
ABD Başkanı Calvin Coolidge 1925’te “Amerikan halkının başlıca işi ticarettir” demişti. Ve “Kükreyen Yirmiler” (Caz Çağı) boyunca Amerikan ekonomisi uğuldarken, Amerika Birleşik Devletleri’nde barış ve refah hüküm sürüyordu… ta ki öyle olmayana kadar. Bu dönem Ekim 1929’da borsanın çökmesiyle sona erdi ve Büyük Buhran sırasında yıllarca sürecek ekonomik yoksunluk ve felakete zemin hazırladı.

1930: FDR’nin İlk Ocakbaşı Sohbeti (1933)
1933 yılında Başkan Franklin D. Roosevelt yönetimi, sanayi, tarım, finans, işgücü ve konut alanlarında reformların yanı sıra acil ekonomik rahatlama getirmeyi amaçlayan bir federal hükümet programı olan New Deal ile Büyük Buhran’ın tahribatını ilk kez ele aldığında ABD işgücünün en az dörtte biri işsizdi. Roosevelt, 12 Mart 1933’te, başlangıçta Yeni Düzen için destek toplamayı amaçlayan, ancak sonunda Büyük Buhran ve İkinci Dünya Savaşı da dahil olmak üzere birçok kriz döneminde Amerikan sosyal zihniyetini umutsuzluktan umutlu bir zihniyete dönüştürmeye katkıda bulunan uzun bir dizi (1933-44) basit gayri resmi radyo konuşmasının ilkini yaptı.

1940: Hiroşima ve Nagazaki’ye Atom Bombası Atılması (1945)
Dünya çapındaki bir çatışmanın ilk aşamalarının yine dışında kalan ABD, Japonların Pearl Harbor’a saldırmasının (Aralık 1941) ardından Müttefiklerin yanında İkinci Dünya Savaşı’na girdi. Ağustos 1945’te, Avrupa’daki savaş sona erdiğinde ve ABD kuvvetleri Japonya’ya ilerlediğinde, ABD Başkanı Harry S. Truman, Japonya’nın Hiroşima ve Nagazaki’ye atom bombası atmayı seçerek nükleer çağı başlattı; böylece ortaya çıkan korkunç yıkımın, Japonya’nın adadan adaya işgalinin uzun sürmesi halinde yaşanması muhtemel görünen daha büyük can kayıplarını önleyeceği umuluyordu.

1950: ABD Ordusu-McCarthy Duruşmaları (1954)
ABD’li Senatör Joseph McCarthy, bir yandan House Un-American Activities Committee eğlence sektöründeki komünist faaliyet iddialarını araştırırken, diğer yandan da yüksek hükümet çevrelerinde komünist yıkıcılığa dair sansasyonel ancak kanıtlanmamış suçlamalarla antikomünist histerinin alevlerini körükleyerek bir döneme (McCarthycilik) adını verdi. McCarthy’nin etkisi, 1954 yılında ABD Ordusu subayları ve sivil yetkililer tarafından yıkıcılık suçlamalarıyla ilgili olarak ulusal televizyonda yayınlanan 36 günlük bir duruşmada acımasız sorgulama taktiklerinin açığa çıkmasıyla azaldı.

1960: Martin Luther King, Jr. suikastı (1968)
1960’ların yaygın sosyal ve siyasi çalkantılarının merkezinde sivil haklar hareketi, Vietnam Savaşı’na muhalefet, gençlik odaklı bir karşı kültürün ortaya çıkışı ve değişime karşı çıkan yerleşik ve gerici unsurlar vardı. En önde gelen sivil haklar lideri Martin Luther King Jr’ın 4 Nisan 1968’de suikasta kurban gitmesi, bir ülkedeki siyasi kutuplaşmanın ne kadar trajik ve şiddetli sonuçlar doğurabileceğini gözler önüne sermiştir.

1970: Watergate Skandalı (1972-74)
Cumhuriyetçi Richard Nixon, Haziran 1972’de Washington, D.C.’deki Watergate kompleksinde bulunan Demokratik Ulusal Komite (DNC) merkezine yapılan baskınla ilgili skandalın örtbas edilmesindeki rolü nedeniyle 9 Ağustos 1974’te görevden alınma ihtimaliyle karşı karşıya kalarak istifa eden tek ABD başkanı oldu. Skandal nedeniyle hükümet yetkililerine duyulan güven kaybı, on yılın geri kalanında hem popüler hem de siyasi kültürü paranoya ve hayal kırıklığı ile boğdu.

1980: PATCO Grevi (1981)
ABD Başkanı Ronald Reagan’ın Ağustos 1981’de Profesyonel Hava Trafik Kontrolörleri Örgütü’nün (PATCO) grevine karşı kazandığı zafer, işçi sendikalarının gücünün uzun vadede zayıflamasında önemli bir rol oynamış ve yönetiminin gidişatını belirlemeye yardımcı olmuştur. Reagan’ın 1980’de başkanlığa yükselmesi, Watergate’in neden olduğu kasvet bulutunu kırma konusundaki retorik yeteneğiyle çok ilgiliydi. Bu, onun zengin “iş yaratıcıları” üzerindeki düşük vergilerin tüm tekneleri kaldıracak yükselen bir dalga yaratacağı fikrine dayanan arz yanlı (monetarist) ekonomi politikalarını uygulama çabalarını destekledi. Eleştirmenler, on yıl boyunca yaratılan zenginliğin hiçbir zaman tabana “damlamadığını” savundu.

1990: Monica Lewinsky Olayı (1998-99)

2000: 11 Eylül Saldırıları (2001)
Terörist saldırılar 20. yüzyılın sonlarında ABD’ye yönelmiş olsa da, 11 Eylül 2001’de İslamcı teröristlerin kaçırdıkları uçakları New York’taki Dünya Ticaret Merkezi’ne, Washington D.C.’deki Pentagon’a ve Pennsylvania kırsalına çarptırarak yaklaşık 3.000 kişinin ölümüne yol açmaları Amerikan yaşamına yeni bir savunmasızlık duygusu getirdi.

2010: Donald Trump’ın seçilmesi (2016)
En azından 1980’lerden bu yana ABD, ülkeyi sembolik olarak Cumhuriyetçilerin hakim olduğu “kırmızı eyaletler” (tipik olarak muhafazakar, Tanrı’dan korkan ve büyük hükümete, kürtaja ve eşcinsel evliliğe karşı olarak nitelendirilen) ve Demokratların hakim olduğu “mavi eyaletler” (teorik olarak liberal, laik, siyaseten doğru ve yasal kürtaj erişiminden yana olan) olarak ikiye bölen sözde kültür savaşlarıyla siyasi olarak kutuplaşmıştı. Başkanlık kampanyası milliyetçilik ve göçmen karşıtı söylemlere dayanan Cumhuriyetçi Donald Trump’ın 2016’da seçilmesi, ABD’nin ilk Afro-Amerikan başkanı Demokrat Barack Obama’nın iki dönemlik başkanlığı (2009-17) sırasında mavi eyalet değerlerinin görünüşteki zaferine karşı bir tepki olarak görülebilir.

2020: COVID-19 Pandemisi
2020’nin başlarında, COVID-19 küresel salgınının gelişiyle Amerika Birleşik Devletleri’nde ve dünyanın dört bir yanında hayat alt üst oldu. Yerel ve ulusal hükümetler, Mayıs 2022’ye kadar bir milyondan fazla Amerikalının hayatına mal olan potansiyel olarak ölümcül hastalık COVID-19’a neden olan ağır akut solunum yolu sendromu koronavirüs 2’nin (SARS-CoV-2) yayılmasını önlemeye çalışırken, iki yıldan fazla bir süre boyunca sokağa çıkma yasakları, sosyal mesafe, maske takma ve aşılı pasaport gibi önleyici tedbirler “yeni normal” haline geldi.