Chichén Itzá’daki Piramidin İçinde Ne Var?

Yılda iki kez binlerce ziyaretçi Kukulcán’ın inişini beklemek üzere Meksika’nın Yucatán Yarımadası’nda bulunan antik Maya kenti Chichén Itzá‘ya akın etmektedir. İspanyol fatihler tarafından El Castillo (“Kale”) olarak adlandırılan piramidin etrafında toplanırlar; efsaneye göre tüylü yılan tanrı Kukulcán göklerden iner, yeryüzündeki tapınanlarını kutsar ve ardından yeraltı dünyasına ya da Xibalba’ya doğru yol alır. Gerçekte, ilkbahar ve sonbahar ekinoksları sırasında batan güneş, El Castillo’nun kuzey korkuluğuna, merdivenlerden aşağı kayan bir yılan biçimini andıran bir gölge düşürür; bu etki, tabandaki yontulmuş canavar başlarıyla daha da artar. Seyirciler bu fenomeni dışarıdan gözlemlerken, arkeologlar yaklaşık yüz yıldır piramidin içini araştırıyor. El Castillo’da yapılan arkeolojik keşifler yalnızca birçok Mezoamerikan piramidinin inşa edildiği moloz veya toprağı değil, aynı zamanda daha önceki iki piramidi ve muhtemelen cehenneme, yani Xibalba’ya bir girişi de ortaya çıkarmıştır.

Hoş radyal simetrisi, düzenli basamaklı platformları ve taçlandırılmış tapınağıyla El Castillo en tanınmış Mezoamerikan piramitlerinden biridir. Muhtemelen Maya nüfusunun geri kalanı azalırken MS 1050 ile 1300 yılları arasında Toltek-Maya tarafından inşa edilmiştir. Sadece Kukulcán’ın inişiyle değil aynı zamanda Maya takvimiyle olan ilişkisiyle de ünlüdür. Piramidin dört kenarının her birinde 91 basamaklı bir merdiven bulunmaktadır. Zirvesindeki tapınakla birlikte toplam basamak sayısı, Maya güneş yılındaki gün sayısı olan 365’e eşittir. Tepedeki tapınak yalnızca, kendilerini gökyüzündeki tanrılara yaklaştıran bir yükseklikte kutsal ritüeller gerçekleştiren rahipler tarafından kullanılıyordu.

Rahipler tapınağa ulaşmak için dört merdivenden birine çıkıyordu; piramide asla girilmemesi gerekiyordu. Ancak 1930’larda bir grup kazıcı keşfe başladı ve büyük piramidin içinde başka bir piramit-tapınak olduğunu keşfetti. Daha sonraki kazılarda bu piramidin dokuz platformu, tek bir merdiveni ve insan kalıntıları, yeşim taşlarıyla süslü bir jaguar tahtı ve Chac Mool adı verilen bir tapınağı olduğu ortaya çıktı. Chac Mool, uzanmış ve elinde kurbanlar için kullanılan bir kâse tutan soyut bir erkek figüründen oluşan bir tür Maya heykelidir. Araştırmacılar bu piramidin MS 800 ila 1000 yılları arasında inşa edildiğini teorize etmektedir. 2010’ların ortalarında arkeologlar invaziv olmayan görüntüleme teknikleri kullanarak diğer iki piramidin içine gömülmüş bir piramit daha keşfettiler. Bunun muhtemelen MS 550 ila 800 yılları arasında inşa edildiği ve tek bir merdiveni ve bir sunağı olabileceği teorisini ortaya attılar.

El Castillo’nun içinde bir değil iki tapınak-piramit olması alışılmadık bir durum değildir-arkeologlar birçok Mezoamerikan piramidinin içinde daha eski yapılar bulmuşlardır. Örneğin, MS 100 civarında Mexico City yakınlarında isimsiz bir antik kültür tarafından inşa edilen Teotihuacán’daki Güneş Piramidi’nde yapılan kazılarda, piramidin muhtemelen daha önceki üç yapının üzerine inşa edildiği bulunmuştur. Akademisyenler, hükümdarların seleflerini aşmak için genellikle mevcut binaların üzerine inşaat yaptıklarını düşünüyor. İlginç bir şekilde, 1970’lerde çalışan arkeologlar da Güneş Piramidi’nin altında şehrin çeşitli yeraltı nehirlerine bağlanan bir mağara ve tünel sistemi buldular. Bu keşif, tam da bu noktada inşa etmek için kasıtlı bir karar alındığını gösteriyordu.

Arkeologlar 2010’larda Chichén Itzá’da da benzer bir keşif yaptılar. Bir kez daha noninvaziv görüntüleme teknikleri kullanarak, El Castillo’nun tabanının altında bir cenote veya büyük bir düden olduğuna inandıkları bir şey buldular. Bu çöküntü, Chichén Itzá’nın şehrin en kuzey ucunda bulunan Cenote Sagrado’suna (“Kutsal Cenote”) benzemektedir. Chacs adı verilen yağmur tanrıları kültüyle ilişkili olan bu mağara, yeşim taşı, altın ve bakır gibi değerli nesnelerin yanı sıra insanları da içeren düzenli sunuların yapıldığı bir yerdi. Bu obruk, Chichén Itzá’nın kireçtaşı ana kayasının altında bulunan ve karst adı verilen jeolojik bir oluşum olan çok sayıda yeraltı nehri ve mağarasına bağlanmaktadır. Bu tür yeraltı boşlukları Mayalar için sadece tatlı su kaynakları değil, aynı zamanda inançlarına göre Xibalba’ya ya da “korku yeri “ne girişlerdi.

2018 yılında bir arkeolog ekibi, El Castillo’nun altında olduğu varsayılan obrukla bir bağlantı bulmak amacıyla Chichén Itzá’nın altındaki yeraltı su sistemini araştırmaya başladı. Arkeologlar cenote’nin varlığını kanıtlamada başarılı olurlarsa, El Castillo sadece rahipleri göklerin tanrılarına yaklaştıran bir merdiven olarak değil, aynı zamanda yeraltı dünyasının şeytanlarına açılan bir kapı olarak da hizmet etmiş olacak. Esasen bir axis mundi, dünyanın merkezi, yeryüzünü cennet ve yeraltı dünyasıyla birleştiren bir yer olurdu. Dolayısıyla El Castillo, Maya dininde arkeologların ve turistlerin daha önce düşündüğünden daha önemli bir role sahip olabilir, ancak böyle bir iddia daha fazla araştırma gerektirmektedir.