Marie-Antoinette Gerçekten “Bırakın Pasta Yesinler” mi Dedi?

“Bırakın pasta yesinler” Fransız Devrimi sırasında Fransa kraliçesi olan Marie-Antoinette‘e atfedilen en ünlü sözdür. Rivayete göre bu söz, açlıktan ölmek üzere olan köylü tebaasının ekmeği olmadığı söylendiğinde kraliçenin verdiği yanıttır. Pasta ekmekten daha pahalı olduğu için, bu anekdot Marie-Antoinette’in sıradan insanların koşullarına ve günlük yaşamlarına karşı kayıtsızlığının bir örneği olarak gösterilmiştir. Peki bu sözleri gerçekten söylemiş miydi? Muhtemelen söylememiştir.

Öncelikle, Marie-Antoinette’in söylediği varsayılan orijinal Fransızca ifade – “Qu’ils mangent de la brioche”- tam olarak “Bırakın pasta yesinler” olarak tercüme edilemez. “Bırakın börek yesinler” olarak çevrilebilir. Elbette brioche yumurta ve tereyağıyla yapılan, neredeyse kek kadar lüks, zengin bir ekmek olduğu için hikayenin ana fikrini pek değiştirmiyor. Ancak kraliçe, İngilizce konuşanların sıklıkla hayal ettiği türden bir tatlıdan bahsetmiyor olabilir.

Daha da önemlisi, Marie-Antoinette’in “Qu’ils mangent de la brioche” ya da buna benzer bir şey söylediğine dair hiçbir tarihsel kanıt yoktur. Peki bu söz nereden geldi ve nasıl Marie-Antoinette ile ilişkilendirildi? Her ne kadar ayrıntılar bir versiyondan diğerine farklılık gösterse de, folklor araştırmacıları dünyanın başka yerlerinde de benzer hikayeler bulmuşlardır. Örneğin 16. yüzyıl Almanya’sında derlenen bir masalda, soylu bir kadın aç yoksulların neden sadece Krosem (tatlı bir ekmek) yemediğini merak ediyor. Esasen, ayrıcalıklarından habersiz yöneticilerin veya aristokratların hikayeleri popüler ve yaygın efsanelerdir.

“Qu’ils mangent de la brioche” ifadesini basılı hale getiren ilk kişi Fransız filozof Jean-Jacques Rousseau olabilir. Rousseau’nun İtiraflar’ının (yaklaşık 1767’de yazılmıştır) VI. kitabında, hikayenin bir versiyonunu anlatır ve alıntıyı “büyük bir prensese” atfeder. Marie-Antoinette o dönemde prenses olmasına rağmen henüz çocuk yaştaydı, dolayısıyla Rousseau’nun aklındaki prensesin o olması pek olası değildir.

Rousseau’nun yazıları devrimcilere ilham verdiğinden, bazen bu alıntıyı alıp yanlışlıkla Marie-Antoinette’e atfettikleri ve monarşiye karşı muhalefeti uyandırmak için propaganda olarak yaydıkları düşünülmüştür. Ancak çağdaş araştırmacılar, devrimciler tarafından yayınlanan gazetelerde, broşürlerde ve diğer materyallerde bu alıntıya dair hiçbir kanıt bulamadıkları için bu tür iddialara şüpheyle yaklaşmaktadır.

Şaşırtıcı bir şekilde, bu alıntıyı kraliçeyle ilişkilendiren bilinen en eski kaynak Fransız Devrimi’nden 50 yıldan fazla bir süre sonra yayınlanmıştır. Fransız yazar Jean-Baptiste Alphonse Karr, Les Guêpes dergisinin 1843 tarihli bir sayısında, alıntıyı “1760 tarihli bir kitapta” bulduğunu ve bunun Marie-Antoinette hakkındaki söylentinin yanlış olduğunu kanıtladığını belirtmiştir. Söylenti mi? Pek çoğumuz gibi o da muhtemelen duyduğu bir şeyi tekrarlıyordu.