Nakitsiz Toplum Nedir ve Nasıl Çalışır?

Nakitsiz toplum, fiziksel olarak banknot ve bozuk para formunda olan nakitin herhangi bir mali işlemde kullanılmadığı bir topluluktur. Böyle bir durumda, bireyler ve iş yerleri, kredi ya da banka kartları, elektronik fon transferleri, kripto para birimleri veya PayPal ve Apple Pay gibi online ve mobil ödeme platformları kullanarak birbirlerine para transferi yaparlar. Şu an için tamamen nakitsiz bir toplum yoktur, ancak birçok ekonomist, tüketici eğilimleri, işletmeler arası rekabetin artması, bankaların kar hedefleri ve nakitsiz ödemeleri desteklemek amacıyla oluşturulan devlet politikaları sayesinde, yakın gelecekte birkaç nakitsiz toplumun ortaya çıkacağı görüşündedir.

Nakitsizliğin çeşitli ölçütleri vardır ve bu da ülkelerin “nakitsiz süreklilik” boyunca farklı sıralamalarını ortaya çıkarır, ancak çoğu uzman İsveç’in şu anda nakitsiz ideale en yakın olduğu konusunda hemfikirdir. Bu ülkedeki işlemlerin yüzde 15’inden daha azında nakit kullanılıyor ve dolaşımdaki nakit paranın değeri 21. yüzyılda önemli ölçüde azaldı ve şu anda GSYH’nin yaklaşık yüzde 1’ini temsil ediyor. İsveçli perakendeciler ve restoranlar artık sadece bir tabela asarak nakit ödemeleri reddedebiliyor ve tüm İsveç banka şubelerinin yarısından fazlası artık nakit işlem yapmıyor. Nakitsizliğe geçişi kolaylaştırmak için bazı ülkelerdeki merkez bankaları, banknot ve madeni paraların yerine geçmek ya da onları tamamlamak üzere devlet destekli dijital para birimlerini uygulamaya koymuştur.

Nakitsiz toplum taraftarları, dijital işlemlerin hem müşteriler hem de işletmeler için daha uygun olduğunu ve nakitsizliğin birçok suç faaliyetini azaltacağını savunuyor. Ayrıca, ekonomilerin giderek dijitalleşmesi ve tüketicilerin günlük işlerini mobil cihazlarla yürütmeyi giderek daha fazla tercih etmeleri göz önüne alındığında, nakitsizliğe yönelik eğilimin durdurulamaz olduğunu savunuyorlar. Ancak bu eğilim, daha kârlı olan dijital hizmetlerin kullanımını teşvik etmek için nakit işlemlerini müşterileri için kasıtlı olarak daha az elverişli hale getiren (örneğin şubeleri kapatarak ve ATM’leri kaldırarak) bankalar tarafından desteklenmiştir. 2020’de başlayan küresel koronavirüs pandemisi de temassız ve nakitsiz işlemlerin artmasına büyük katkıda bulundu.

Ancak nakitsiz bir toplumun potansiyel sakıncaları vardır. Birincisi, banka hesabı kullanmayan veya banka hesabı edinemeyen “bankasız” (çoğunlukla yoksul) kişileri büyük ölçüde dışlayacaktır. İkincisi, çok az alım satım anonim olacağı için ciddi mahremiyet ihlallerine davetiye çıkarabilir. Üçüncüsü, küçük teknolojik aksaklıklar bile fonlara erişimi engelleyebilir ve doğal afetler veya büyük çaplı bilgisayar korsanlığı nedeniyle sistemik arızalar tüm satın alma ve ödemeleri imkansız hale getirebilir. Dördüncüsü, büyük bankaların ödeme gücünü tehdit eden ciddi bir ekonomik kriz sırasında, mevduat sahipleri paralarını nakit olarak çekerek kurtaramazlar. Mevduat sahipleri, sorunlu bankaların, mevduat sahipleri de dahil olmak üzere kurumun hissedarları ve alacaklılarının borçlarından sorumlu tutulduğu “kurtarma” senaryolarında mevduatlarının bir kısmına el koymasını da engelleyemezler (ABD’de her mevduatın 250.000 $’a kadar olan kısmı bu tür el koymalardan korunacaktır). Son olarak, sıradan mevduat sahipleri, bazı ülkelerdeki (örneğin Japonya) merkez bankalarının pozitif faiz oranlarını sıfıra yakın seviyelere indirdikten sonra durgunluk veya deflasyonla mücadele etmek için uyguladıkları negatif faiz oranlarından kendilerini koruyamayacaklardır.

Negatif faiz oranları, özel bankaların mevduat sahiplerinden paralarını tutmaları karşılığında bir ücret talep etmelerine olanak tanıyarak onları harcamaya ve yatırım yapmaya teşvik eder. Aslında, bazı ekonomistler bunu nakitsiz bir toplum lehine bir argüman olarak görmektedir, çünkü bu, nakit para çekme yoluyla kaçınılamayacağı için acı verici derecede derin negatif faiz oranlarını uygulanabilir hale getirecektir.